اصلاحات اجتماعی «بن‌سلمان»؛ خیز بلند برای تکیه زدن بر اریکه قدرت

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل ـ رامین حسین آبادیان: «محمد بن سلمان» ولیعهد جوان سعودی تقریبا دو سالی می شود که سودای تکیه زدن بر کرسی قدرت در عربستان را در سر می پروراند. وی تاکنون ثابت کرده که از هیچ تلاشی برای تحقق این خواسته دیرینه خود دریغ نمی کند.

درست همزمان با جدی شدن زمزمه ها در خصوص روی کار آمدن بن سلمان به عنوان پادشاه جدید عربستان سعودی، وی جهت هموار ساختن مسیر به قدرت رسیدن خود از سندی تحت عنوان سند «چشم انداز ۲۰۳۰» رونمایی کرد.

بن سلمان در این سند، اجرای اصلاحات در زمینه های گوناگونِ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... را پیش بینی کرده است؛ به گونه ای که پس از تصاحب قدرت در عربستان با مشکل چندانی مواجه نباشد. پیشتر خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی درخصوص بُعد فرهنگی اصلاحات بن‌سلمان به تجزیه و تحلیل زوایای مختلف این بخش از سند ۲۰۳۰ و موانع مختلفِ در مسیر آن پرداخت.

 گام سومی که سعودیها برای اعطای آزادی به زنان در عربستان برداشتند این بود که طی فرمانی از سوی «ملک سلمان» پادشاه سعودی، زنان مجوز رانندگی را دریافت کردندلذا اکنون زمان آن فرا رسیده است تا نیم نگاهی به سلسله اصلاحات ولیعهد جوان و مغرور سعودی در عرصه اجتماعی انداخته و اهداف و اغراض مختلف بن سلمان از ورای اجرای این اصلاحات اجتماعی را مورد بررسی قرار دهیم. مقامات عربستان سعودی اصلاحات اجتماعی در این کشور را بیشتر بر حوزه «اعطای آزادی» به زنان متمرکز ساخته اند.

درهمین راستا و در اولین گام، وزارت آموزش و پرورش عربستان اجازه داد دختران دانش‌آموز در کلاس ورزش مدارس دولتی شرکت کنند. علاوه بر این، زنان سعودی برای اولین بار در تاریخ عربستان جهت برگزاری جشن سالگرد تشکیل این کشور، مجوز رفتن به استادیوم را دریافت کردند. گام سومی که سعودیها برای اعطای آزادی به زنان در عربستان برداشتند این بود که طی فرمانی از سوی «ملک سلمان» پادشاه سعودی، زنان مجوز رانندگی را دریافت کردند.

اما اصلاحات مقامات عربستان سعودی و در رأس آنها محمد بن سلمان به همین نقطه ختم نشد. پس از سلسله اصلاحات مذکور، وزارت خارجه عربستان در اقدامی جدید «فاطمه سالم باعشن» را به اخیرا «بلقیس احمد فتحی» از خواننده های اماراتی در شهر جده عربستان نخستین کنسرت ویژه بانوان را برگزار کرد. تمامی بلیط این کنسرت به فروش رفتعنوان سخنگوی زنِ سفارت ریاض در واشنگتن منصوب کرد. اعضای مجلس شورای عربستان نیز صدور حکم فتوا از سوی مفتی های زن را جایز اعلام کرد.

در این گیرودار بود که پادشاه عربستان سعودی از وزیر کشور خواست قانون مبارزه با آزار و اذیت زنان را تدوین کند. درهمین حال، برای اولین بار در عربستان یک زن به عنوان معاون شهرداری انتخاب شد.

در کنار تمامی این ها تلویزیون عربستان نیز در صفحه توئیتر خود نوشت که پخش کنسرت های غنایی را آغاز خواهد کرد و برای شروع «ام کلثوم» را انتخاب کرده است. درهمین راستا، اخیرا «بلقیس احمد فتحی» از خواننده های اماراتی در شهر جده عربستان نخستین کنسرت ویژه بانوان را برگزار کرد. طی مدت شش ساعت تمامی بلیط این کنسرت به فروش رفت.

واقعیت این است که مقامات سعودی در حال حاضر به این نتیجه رسیده اند که تداوم حکمرانی آنها بر عربستان مرهون پاسخگویی به نیازها و مطالبات نسل جدید این کشور است. لذا آنها در صدد برآمدند تا از طریق اجرای سیاست های اصلاحاتی در حوزه اجتماعی ـ که البته از آن به عنوان اصلاحات نمایشی نیز یاد می شود ـ

فضای کنونی جامعه عربستان را حالت سنتی و بسته خارج کنند. سعودی ها خود به خوبی به این واقعیت واقف هستند که نسل جدید در عربستان، فضای بسته و سنتی کنونی را برنمی تابد و دیر یا زود در قامت یک مطالبه‌گر دربرابر خاندان آل سعود قد علم می کند. طبیعی است که در چنین شرایطی محمد بن سلمان برای حل و فصل مشکلاتی که پیش بینی می کند در زمان روی کار آمدنش تهدیدی برای ارکان قدرت وی باشد، دست به کار شود.

سعودیها از رهگذر اصلاحات، اینگونه وانمود می کنند که عربستان سعودی به یک کشور مدرنیته تبدیل شده و دیگر از ماهیت بسته، سنتی، افراطی و متحجرانه خود تُهی گشته استاز سوی دیگر، اینگونه به نظر می رسد که مقامات سعودی و به ویژه محمد بن سلمان با اجرای اصلاحات اجتماعی در عربستان که پیشتر به ماهیت آنها اشاره شد، قصد دارند به رقابت با کشورهای غربی در این زمینه بپردازند.

در واقع، سعودیها از رهگذر این اصلاحات، اینگونه وانمود می کنند که عربستان سعودی به یک کشور مدرنیته تبدیل شده و دیگر از ماهیت بسته، سنتی، افراطی و متحجرانه خود تُهی گشته است.

خاندان سعودی با اصلاحات اخیر خود قصد دارند ورود عربستان به «مدرنیسم» را القاء کنند و با غرب به رقابت بپردازند. اما سؤال اینجاست جامعه ای که در طول قریب به یک قرن، تفکر افراطی گری و تحجر بر آن خیمه زده است چگونه می تواند در طول چند ماه یا چند سال به یکباره ادعای مدرنیته شدن داشته باشد؟ خودِ بن سلمان نیز به خوبی می داند که جایگزین شدن فرهنگ جدید به جای فرهنگِ خشک و افراطیِ صدها ساله عربستان حداقل دهها سال به طول خواهد انجامید.

درهمین ارتباط، «دانیل هشلر» نویسنده آلمانی معتقد است: «سعودی ها با اعطای حقوق بیشتر برای زنان، کنسرت و برنامه‌ های فرهنگی به دنبال آراستن وجهه عربستان در نزد غربی ها هستند. سعودی ها با اعطای حقوق بیشتر برای زنان، کنسرت و برنامه‌ های فرهنگی به دنبال آراستن وجهه عربستان در نزد غربی ها هستندامید سعودی‌ ها این است که این اقدامات به جذب سرمایه‌ گذاران و تقویت صنعت گردشگری کمک کند؛ صنعتی که تاکنون به آن اهمیت داده نشده است».

این نویسنده آلمانی در عین حال تاکید می‌ کند که گشایش جامعه سنتی خطراتی هم در پی خواهد داشت. او در این راستا از هشدارهای افراطیون در شبکه‌های اجتماعی نام می‌برد که «خاطیان» را از «عذاب الهی» می‌ترسانند! وی همچنین می افزاید: «هنوز تا برابری حقوقی زن و مرد در عربستان سعودی راه زیادی باید پیموده شود. صدها هزار زن سعودی به ‌زودی در خیابان‌ ها آموزش رانندگی خواهند دید، در حالی که همین چند وقت پیش یک مفتی سعودیِ با نفوذ، رانندگی زنان را خطری برای امنیت جامعه عنوان کرده بود».

بن سلمان در دربار سعودی با دشمنان زیادی از میان شاهزادگان مواجه است که تصدی پادشاهی توسط وی را عادلانه نمی دانند و این خطر بزرگی برای شاهزاده سعودی محسوب می شودبا این حال، همانگونه پیشتر اشاره کوچکی شد، هدف اصلی بن سلمان از اجرای اصلاحات مختلف در عربستان سعودی اعم از اجتماعی، اقتصادی و  فرهنگی، فراهم کردن مسیر به قدرت رسیدن محمد بن سلمان است. درحال حاضر، بن سلمان در دربار سعودی با دشمنان زیادی از میان شاهزادگان مواجه است که تصدی پادشاهی توسط وی را عادلانه نمی دانند و این خطر بزرگی برای شاهزاده جوان سعودی و ارکان قدرت آینده اش محسوب می شود.

لذا بن سلمان به خوبی می داند که با وجود چنین مشکلات و معضلاتی در دربار پادشاهی، نمی‌تواند سلسله معضلات دیگر در جامعه عربستان را به حال خود رها کند. لذا اکنون که ملک سلمان همچنان روی کار است، بهترین فرصت برای بن سلمان محسوب می شود که مشکلات و معضلات پیش روی حکومت آینده اش را یکی پس از دیگری از بین ببرد.

از سوی دیگر، مسأله اصلاحات عربستان سعودی یک بُعد دیگری نیز دارد و آن، این است که سعودی ها به دنبال انحراف افکار عمومی داخلی، منطقه و جهان از اقداماتشان در عرصه سیاست  سعودی ها به دنبال انحراف افکار عمومی داخلی، منطقه و جهان از اقداماتشان در عرصه سیاست خارجی هستندخارجی هستند. عربستان سعودی در شرایط کنونی به دلیل اتخاذ سیاست های افراطی و جنگ طلبانه در بسیاری از کشورهای منطقه همچون یمن و سوریه با انتقادات گسترده‌ای مواجه است.

شاید اینگونه استنباط شود که سعودیها با راه اندازی موج اصلاحات گسترده در جامعه عربستان به دنبال آن هستند تا افکار عمومی را بر تحولات جدید در داخل عربستان متمرکز سازند.

اما با این حال، اگر اینگونه فرض کنیم که اصلاحات کنونی واقعی بوده و فرمایشی نیست، مقامات سعودی برای موفقیت این اصلاحات، هیچ چاره ای جز ایجاد نوعی توازن در سیاست های داخلی و خارجی ندارند. این بدان معناست که هرگونه موفقیت اصلاحات داخلی مرهون تطابق نسبی آن با سیاست های ریاض در عرصه خارجی است. 

شیوخ وهابی تحت هیچ شرایط حاضر به پذیرش وضعیت جدید از سوی خاندان سعودی نمی شوند؛ کما اینکه تاکنون نیز زیر بار اجرای اصلاحات اجتماعی نرفته اندمسأله دیگری که در خصوص اصلاحات اجتماعی عربستان سعودی وجود دارد، مسأله شیوخ وهابی است که تحت هیچ شرایط حاضر به پذیرش وضعیت جدید از سوی خاندان سعودی نمی شوند؛ کما اینکه تاکنون نیز زیر بار اجرای اصلاحات اجتماعی نرفته اند.

آخرین گزارش ها حاکی از آن است که اجرای اصلاحات اجتماعی در جامعه عربستان و به ویژه در حوزه زنان با اعتراضات شدید شیوخ وهابی همراه بوده است و در برخی موارد، این اعتراضات حتی به درگیری فیزیکی حامیان شیوخ وهابی و زنان عربستانی منجر شده است.

برهمین اساس، می توان گفت که اجرای اصلاحات اجتماعی در جامعه ای با فرهنگ خشک، بسته و افراطی و در سایه اهداف و اغراض سیاسی که پیشتر بدان اشاره شد، نمی تواند به سادگی به سرمنزل مقصود برسد.